Fragment: O całej historii Inflant w wieku XVI wytworzyła się legenda
historiograficzna, zwalająca upadek niepodległości kraju głównie na zaborczość
Polski, państwa, które nigdy zaborczym nie było. Stąd wyrobiła się w końcu
nienawiść ku wszelkiemu polskiemu wpływowi, która się stała w naszych czasach
pierwszym artykułem wiary lokalnego historiograficznego patriotyzmu
inflanckiego. Nikt tam nie bada samodzielnie przyczyn upadku Inflant; na te
rzeczy sąd już z góry gotowy, sąd oklepany, powtarzany bez zastanowienia za ową
legendą. Badając od lat kilku sprawę upadku Inflant, a mając do rozporządzenia
bardzo wiele nieznanych jeszcze dokumentów i aktów, doszedłem do wprost
przeciwnego zapatrywania, a mianowicie, że właśnie polsko-litewskie państwo
przez długi szereg lat stało na straży niepodległości Inflant, broniąc jej
przeciw zamachom Albrechta pruskiego.