Zapalenie ucha u dziecka najczęściej przyjmuje postać zapalenia ucha środkowego. Oczywiście nie jest to jedyna forma tego schorzenia, ponieważ stan zapalny może dotyczyć również ucha zewnętrznego – głównie przewodu słuchowego – oraz wewnętrznego, czyli błędnika. Jednak u większości maluchów to ucho środkowe jest miejscem, w którym bardzo często pojawia się proces zapalny. O tym, jakie są przyczyny, jak przebiega i jak można zapobiec zapaleniu ucha u dziecka, przeczytacie poniżej.
W jakim wieku dzieci najczęściej chorują na zapalenie ucha?
Zapalenie ucha środkowego u dziecka jest częstą chorobą wieku dziecięcego. Zdecydowana większość maluchów – według niektórych szacunków nawet ponad 80% – przynajmniej raz w życiu cierpiała z powodu tej infekcji. Statystycznie najwięcej tego rodzaju zachorowań przypada pomiędzy 6. a 18. miesiącem życia dziecka, chociaż zapalenie ucha może się pojawić zarówno u kilkumiesięcznego noworodka, jak i u przedszkolaka czy dziecka w wieku szkolnym.
Na czym polega zapalenie ucha środkowego u dziecka?
Zapalenie ucha środkowego rozwija się zazwyczaj w trąbce słuchowej (inaczej trąbce Eustachiusza), czyli niewielkim kanale pomiędzy błoną bębenkową a jamą nosowo-gardłową. Czynnikiem decydującym o dużej zachorowalności na infekcję ucha wśród małych dzieci jest kształt anatomiczny trąbki słuchowej. U maluchów jej ujście jest zazwyczaj otwarte i stosunkowo szerokie, a przebieg prawie poziomy, co sprzyja łatwemu powstawaniu procesów zapalnych. Zmienia się to dopiero w wieku dorosłym – wówczas ujście trąbki słuchowej otwiera się jedynie w określonych sytuacjach, np. gdy ziewamy czy coś przełykamy.
Ciągle otwarta trąbka Eustachiusza jest niestety idealnym miejscem do tego, aby doszło w niej do pojawienia się bakterii lub wirusów, a w konsekwencji do stanu zapalnego.
Jakie mogą być przyczyny zapalenia ucha środkowego u maluchów?
Jak wcześniej wspomniano, do zapalenia ucha środkowego u dziecka dochodzi zazwyczaj wtedy, gdy w trąbce słuchowej znajdą się chorobotwórcze drobnoustroje. Istnieje kilka czynników, które mogą temu sprzyjać:
- Katar – płynna wydzielina z nosa może bardzo łatwo trafić do ucha środkowego.
- Zapalenie gardła lub jakakolwiek inna infekcja w obrębie jamy ustnej – podobnie jak przy katarze, drobnoustroje mają łatwą i krótką drogę do wewnętrznego kanału słuchowego.
- Ulewanie pokarmu – resztki nieprzetrawionego jedzenia mogą stanowić pożywkę dla drobnoustrojów.
- Przerost migdałka gardłowego.
- Zaburzenie odporności.
- Słabo rozwinięty układ immunologiczny u maluszków.
- Wrodzone lub nabyte deformacje trąbki słuchowej.
- Alergia pokarmowa lub wziewna.
- Czyszczenie uszu maluszka patyczkami higienicznymi.
Warto również pamiętać, że dzieci karmione mlekiem matki rzadziej zapadają na zapalenie ucha środkowego. Dzieje się tak, ponieważ naturalny pokarm zawiera m.in. składniki podnoszące odporność malucha – przeciwciała i przyjazne drobnoustroje. Poza tym układ pokarmowy niektórych dzieci zdecydowanie lepiej reaguje na pokarm matki niż na mieszanki mleczne. Może się to przejawiać chociażby rzadszym ulewaniem, a w konsekwencji mniejszą szansą na wystąpienie infekcji ucha środkowego.
Po czym poznać, że maluszek ma zapalenie ucha? Jakie są pierwsze objawy choroby?
Infekcja ucha środkowego może się przejawiać na wiele sposobów. Tym samym należy uważnie obserwować pociechę.
Najczęstsze i najłatwiejsze do zauważenia objawy zapalenia ucha u dziecka to:
- Dolegliwości bólowe – jeżeli maluch potrafi nam zakomunikować, że czuje intensywny ból ucha, wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo, że doszło do infekcji. Kłopot w tym, że bardzo małe dzieci nie potrafią tego zrobić, co więcej, ból nie zawsze się pojawia.
- Gorączka, rozdrażnienie, zaburzenia snu, wymioty, biegunka – nie zawsze się pojawiają, poza tym mogą być objawami innych schorzeń, na przykład alergii.
- Katar, infekcje gardła oraz zatok – jak powyżej: nie zawsze się pojawiają, ale z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że jeżeli maluszek często jest zakatarzony, to może to być przejawem zapalenia ucha środkowego.
- Niedosłuch – niekiedy trąbka słuchowa jest tak szczelnie wypełniona wydzielinami, że zaburza to funkcjonowanie błony bębenkowej. Dziecko może wydawać się nieposłuszne lub uparte – a zdarza się, że po prostu nie słyszy, co się do niego mówi.
Każdy z powyższych objawów jest niepokojącym sygnałem. Jeżeli jednak w tym samym czasie występuje więcej niż jeden z nich, należy udać się z dzieckiem po pomoc do pediatry lub laryngologa dziecięcego.
Objawem, którego pod żadnym pozorem nie należy bagatelizować, jest natomiast ropny wyciek z ucha. W tym przypadku wizyta u lekarza jest bezwzględnie konieczna.
Najpopularniejszymi badaniami, które w miarę dokładnie mogą nam wskazać, czy dziecko rzeczywiście cierpi na stan zapalny ucha, są badania otoskopowe oraz pneumootoskopowe, a także badanie mikrobiologiczne – posiew wydzieliny wydobytej z kanałów słuchowych.
Jak reagować na zapalenie ucha u dziecka? Na czym polega leczenie?
Leczenie zapalenia ucha u dziecka domowymi sposobami nie jest najlepszym pomysłem. Dawne metody – ciepłe okłady, delikatne masaże, rosół, woda z sokiem malinowym czy czosnek – raczej nie zaszkodzą, ale trudno liczyć na to, aby poradziły sobie z drobnoustrojami w uchu maluszka. Najwyżej zamaskują ból lub inne objawy, co jednak w żadnej mierze nie jest jednoznaczne z wyleczeniem infekcji.
Dlatego jeżeli:
- pociecha ma więcej niż dwa lata,
- gorączka nie przekracza 39°C,
- przebieg choroby jest stosunkowo łagodny,
- dolegliwości bólowe nie są zbyt intensywne,
można podać dziecku leki dostępne bez recepty, takie jak ibuprofen czy paracetamol, oczywiście w dawkach przeliczonych według wagi dziecka. W sytuacji gdy poprawa nie nastąpiła, należy udać się z maluszkiem do lekarza.
Jeżeli dziecko wysoko gorączkuje lub wymiotuje czy ma biegunkę, a ból jest intensywny, wówczas należy niezwłocznie udać się z nim do lekarza. W tym przypadku stosuje się zazwyczaj antybiotykoterapię w połączeniu z lekami przeciwbólowymi.
Natomiast dzieci poniżej 2. roku życia, które gorączkują i u których występuje podejrzenie infekcji ucha środkowego, powinny trafić do lekarza bez względu na intensywność objawów. Być może antybiotykoterapia nie będzie konieczna, ale decyzję o przebiegu leczenia powinien podjąć lekarz pediatra. Dzieje się tak, ponieważ w skrajnych sytuacjach, jak chociażby w przypadku zaawansowanego wysiękowego zapalenia ucha środkowego, konieczna może być nawet interwencja chirurgiczna.
Nawracające zapalenie ucha u dziecka – jak leczyć?
Niestety, część maluchów cierpi na nawracające zapalenia ucha środkowego. Dzieci mogą chorować nawet kilka razy w roku, i to nie tylko w okresie niemowlęctwa, ale również później, w wieku przedszkolnym oraz szkolnym. W tym przypadku tradycyjna farmakoterapia może nie przynieść efektów.
Dlatego do leczenia nawracającego zapalenia ucha środkowego włącza się często zabiegi chirurgiczne, takie jak:
- nacięcie błony bębenkowej w celu udrożnienia trąbki słuchowej,
- usunięcie migdałka gardłowego,
- usunięcie części migdałków podniebnych.
Nieprawidłowa budowa przegrody nosowej lub trąbki słuchowej również może powodować nawracające zapalenie ucha środkowego u dziecka. W tych przypadkach interwencja chirurgiczna także jest jak najbardziej wskazana.
Czy zapalenie ucha u dziecka może być powodem do obaw?
Zapalenie ucha środkowego to choroba, która najczęściej związana jest z występowaniem innych dolegliwości. Choruje na nią mnóstwo dzieci, przez co łatwo ją bagatelizować. Kłopot polega na tym, że przyczyną infekcji ucha może być nie tylko niska odporność immunologiczna, która z czasem powinna naturalnie się wzmocnić. Problemy z układem pokarmowym czy oddechowym, nabyte oraz wrodzone wady związane z budową twarzoczaszki czy przerośnięte migdałki także mogą powodować zapalenie ucha u dziecka. W tym przypadku choroba ta staje się bardzo mocnym sygnałem alarmowym, którego po prostu nie można lekceważyć. Powikłaniem po nieleczonym lub po nawracającym zapaleniu ucha środkowego może być utrzymujący się wysięk w uchu i niedosłuch.
Oprac. Daniel Śliwa
Konsultacja specjalistyczna: dr n. med. Małgorzata Kwiatkowska, pediatra