Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka

Czym są skoki rozwojowe u niemowląt?

System nerwowy niemowlaka rozwija się skokowo, dlatego też mówimy o skokach rozwojowych zwanych także „kamieniami milowymi” w rozwoju dziecka. Są to momenty, w których mózg i układ nerwowy rozwijają się najbardziej dynamicznie i efektywnie, a malec uczy się nowych rzeczy. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia dziecka możemy spodziewać się 7 skoków, które trwają od kilku dni do kilku tygodni. W następnych latach czekają nas oczywiście kolejne.

W jaki sposób rozpoznać skoki rozwojowe?

Dość szybko możemy nauczyć się rozpoznawać skoki rozwojowe u dzieci. Maluch często staje się podenerwowany, bywa zdecydowanie bardziej marudny i płaczliwy niż na co dzień, może potrzebować większej bliskości z rodzicem. W ten sposób niemowlę daje znać, że weszło w okres skoku rozwojowego, intensywnego i bardzo wyczerpującego rozwoju mózgu. Warto więc poświęcić mu więcej uwagi oraz stworzyć wokół niego bezpieczną atmosferę opartą na wyrozumiałości i życzliwości. Poza tym dziecko może mieć zmniejszony apetyt oraz problemy z zasypianiem, a w nocy budzić się częściej niż zwykle.

W ustaleniu, czy mamy do czynienia z „kamieniem milowym” w rozwoju naszej pociechy, pomocny może okazać się umowny kalendarz skoków rozwojowych, który przybliży nam schemat rozwoju dziecka w pierwszym roku życia.

Skoki rozwojowe dziecka w okresie niemowlęcym:

1. Pierwszy skok: 2. miesiąc życia (wrażenia)

• Pojawia się około 5. tygodnia po urodzeniu.
• Zwiększa się świadomość wrażeń zmysłowych: dźwięków, zapachów i dotyku.
• Wyostrzenie zmysłów może powodować lęk wyrażany przez krzyk i płacz, w takich mo-mentach najlepiej utulić maluszka w ramionach, gdzie czuje się najbezpieczniej.
• Pojawia się świadomy uśmiech. Dziecko uśmiecha się coraz częściej.
• Drzemki stają się krótsze, a czas czuwania między nimi się wydłuża.
• Dziecko słucha i patrzy z większą uwagą, potrafi na krótką chwilę skupić wzrok na pochy-lającej się nad nim twarzy. Możemy zacząć pokazywać mu karty i książeczki obrazkowe.
• Polepsza się funkcjonowanie układu pokarmowego, co zazwyczaj wiąże się z rzadszym odbijaniem i mniej obfitym ulewaniem.
• Pojawia się płacz ze łzami.

2. Drugi skok: 2.–3. miesiąc życia (wzory)

• • Pojawia się około 7.–8. tygodnia po urodzeniu.
• • Dziecko zaczyna dostrzegać wzory w postępowaniu swoich opiekunów, umie rozpoznać po ich zachowaniu, kiedy nadchodzi pora snu, zabawy czy karmienia. Dlatego tak ważne jest, aby wprowadzać stały rytm dnia i rytuały.
• • Zwiększa się świadomość ciała, dziecko podejmuje pierwsze próby podnoszenia główki, zaczyna świadomie machać rączkami i kopać nóżkami.
• • Trzymanie i dotykanie przedmiotów.
• • Wyciąganie rączek po zabawki.
• • Przyglądanie się ludziom i ich twarzom.
• • Patrzenie na świecące przedmioty.
• • Jeśli wcześniej tego nie robiliśmy, warto zacząć maluchowi w tym okresie śpiewać piosenki oraz kołysanki do snu. Słuchanie ich będzie dla dziecka dużą przyjemnością i ciekawą formą aktywności.

3. Trzeci skok: 3.–4. miesiąc życia (niuanse)

• Pojawia się około 11.–12. tygodnia po urodzeniu.
• Dziecko zaczyna zwracać uwagę na takie niuanse jak zmiana natężenia światła czy dźwię-ku, zauważa i reaguje na zmienny ton głosu osoby mówiącej.
• Dziecko zaczyna śledzić wzrokiem poruszające się osoby lub przedmioty (skoordynowanie ruchów oczu i głowy).
• Pojawiają się pisk i głużenie, będące oznaką dobrego samopoczucia. Głużenie to nieświa-dome wydawanie dźwięków, które pojawia się około 3. miesiąca. Głużą wszystkie dzieci, także niedosłyszące i niesłyszące.
• Odpychanie się nóżkami od podłoża. Kładźmy dziecko jak najczęściej na podłodze na bezpiecznej macie, aby mogło ćwiczyć pełzanie. Zachęcimy je do tego, układając wokół niego ciekawe zabawki.
• Łapanie przedmiotów obydwiema rączkami.
• Okazywanie znudzenia.
• Zainteresowanie własnymi rączkami, malec bawi się nimi i ogląda je.
• Wkładanie wszystkiego do buzi, w ten sposób dziecko poznaje otaczający je świat.
• Lepsza koordynacja i większa płynność ruchów.

4. Czwarty skok: 4.–5. miesiąc życia (wydarzenia)

• Pojawia się około 14.–19. tygodnia po urodzeniu.
• Maluch zaczyna rozumieć, że jedne wydarzenia zachodzą po drugich, np. świadomie zrzuca zabawki i uderza nimi o stół, aby te wydały dźwięk. Dużą radość sprawi mu po-trząsanie grzechotką i słuchanie jej grzechotania.
• Maluch staje się coraz bardziej sprawny fizycznie, zaczyna podpierać się na rękach i uno-sić tułów, przekręcać się z pleców na brzuszek i/lub odwrotnie, przekładać przedmioty z rączki do rączki, mogą pojawić się pierwsze próby raczkowania.
• Reagowanie na swoje imię.
• Reagowanie na własne odbicie w lustrze. Dziecko może śmiać się lub przestraszyć na wi-dok swojej postaci albo przyglądać się jej z zaciekawieniem.
• Próby komunikacji: cmokanie ustami wyrażające głód, odepchnięcie piersi lub butelki, gdy dziecko się naje czy wyciąganie rąk, gdy chce, aby je podnieść.
• Zabawy głosem: artykułowanie nowych dźwięków, mogą powstawać szeregi sylab: „ba-baba”, „mamama” czy „tatata”, czyli gaworzenie. Gaworzeniem nazywamy świadome wymawianie dźwięków pojawiające się najczęściej koło 5.–6. miesiąca, najpóźniej do 10. Aby mowa dziecka rozwijała się jak najlepiej, dużo do niego mówmy i czytajmy książeczki odpowiednie do wieku maluszka.
• Rozumienie niektórych słów.
• Od tego momentu okresy marudzenia poprzedzające skok rozwojowy mogą się wydłu-żać.

5. Piąty skok: 6.–7. miesiąc życia (relacje, lęk separacyjny)

• Pojawia się około 22.–26. tygodnia po urodzeniu.
• Niemowlę zaczyna dostrzegać i pojmować relacje międzyludzkie, na znane osoby praw-dopodobnie zareaguje uśmiechem, zaś wobec obcych może stać się nieufne. Często pojawia się lęk separacyjny, gdy dziecko traci z oczu rodziców, a w szczególności mamę. Malec może głośno protestować, gdy rodzice wychodzą.
• Piąty skok rozwojowy często wiąże się z gorszym apetytem, problemami ze spaniem i protestowaniem podczas codziennych czynności, takich jak przewijanie czy ubieranie.
• Samodzielne siadanie.
• Trzymanie przedmiotów w obydwóch dłoniach i uderzanie nimi o siebie.
• Wyjmowanie i wkładanie zabawek (np. z i do pudełka).
• Pojawia się chwyt pęsetowy (chwytanie małych przedmiotów palcem wskazującym i kciukiem).
• Naśladowanie machania rączką na pożegnanie i klaskanie. Warto wprowadzić do zabaw z maluchem proste zabawy paluszkowe, takie jak „Kosi kosi łapci”, „Idzie rak” czy „Tu sroczka kaszę warzyła”.
• Przyglądanie się szczegółom, np. metkom, przenoszenie wzroku z jednego obrazka na drugi.

6. Szósty skok: 9.–10. miesiąc życia (kategorie)

• Pojawia się około 33.–37. tygodnia po urodzeniu.
• Dziecko zaczyna zauważać i rozumieć kategorie, do jakich należą obiekty z otoczenia, do-strzega cechy łączące przedmioty, np. wie, że do grupy samochodów należy zaliczyć róż-ne auta: na obrazkach, zabawki czy też samochody jeżdżące po ulicy lub stojące na par-kingu.
• Rozkładanie przedmiotów na części, aby dokładnie im się przyjrzeć.
• Wskazywanie i rozpoznawanie kształtów.
• Robienie min do odbicia w lustrze.
• Pocieszanie i przytulanie zabawek.
• Okazywanie zazdrości i poczucia humoru.
• Możliwe, że to właśnie w tym okresie rozwija się inteligencja, a sposób myślenia dziecka zaczyna przypominać sposób myślenia dorosłego.

7. Siódmy skok: 11.–12. miesiąc życia (sekwencje)

• Pojawia się około 41.–48. tygodnia po urodzeniu.
• Maluszek zaczyna znajdować i tworzyć sekwencje, takie jak wyjmowanie zabawek z pu-dełka, zabawa nimi i chowanie ich z powrotem po skończonej zabawie.
• Pierwsze próby rysowania. Można wraz z malcem próbować tworzyć obrazy za pomocą bezpiecznych kredek czy też jadalnych farb do malowania palcami.
• Naśladowanie odgłosów zwierząt. Warto bawić się z maluszkiem w zabawy dźwiękona-śladowcze i czytać książeczki z onomatopejami.
• Dopasowywanie kształtów, budowanie i burzenie wieży z klocków. W tym okresie świet-nie sprawdzą się zabawki takie jak sortery, proste puzzle czy duże klocki.
• Świadome mówienie „nie”.
• Wskazywanie rzeczy (dziecko chce, aby dorosły je nazwał).
• Próby celowania piłką. Piłka to świetna zabawka wspierająca rozwój fizyczny malca. Można się nią bawić zarówno w domu, jak i na świeżym powietrzu w turlanie, celowanie, kopanie, staczanie z górki, rzucanie i łapanie.
• Wspinanie się, aby dosięgnąć wybrany przedmiot.
• Schodzenie tyłem z kanapy (należy nauczyć malca, jak robić to w bezpieczny sposób).
• Pierwsze próby stawiania kroków, często przy pomocy pchacza czy krzesła (dziecko po-winno zacząć stawiać pierwsze kroki między 9. a 17. miesiącem). Pamiętajmy, aby nie stosować chodzików, które są niewskazane przez lekarzy i fizjoterapeutów.
• Wyrażanie chęci zabawy z rodzicem.
• Z rocznym maluchem można już bawić się w szukanie i chowanie przedmiotów.
• Warto regularnie zacząć korzystać z placu zabaw.

Skoki rozwojowe – co nas może niepokoić?

Mb>Często podczas skoku rozwojowego rodzice niemowlęcia martwią się, że zapomniało ono uprzednio opanowane zdolności. Zazwyczaj mama i tata niepokoją się na wyrost, ponieważ po zakończeniu skoku maluchy nie tylko powracają do tego, czego nauczyły się wcześniej, lecz także, a może i przede wszystkim, mogą pochwalić się zupełnie nowymi umiejętnościami.

Warto mieć na uwadze także to, że najprawdopodobniej w innym tempie będzie rozwijać się dziecko urodzone w terminie, a w innym wcześniak czy też malec, który miał lub ma problemy zdrowotne. Bardzo często skoki rozwojowe u dzieci urodzonych przed terminem występują później, wcześniej natomiast u tych, które urodziły się po wyznaczonym przez lekarza czasie.

Bardzo ważne jest, aby nie przyspieszać zdobywania nowych umiejętności przez dziecko. Malec powinien opanowywać je samodzielnie wtedy, gdy jest na to gotowy. Sadzanie i podpieranie dziecka, które nie umie jeszcze samodzielnie siedzieć, czy też wkładanie maluszka do chodzika, aby szybciej zaczęło stawiać pierwsze kroki, może być dla niego szkodliwe.

Nie każde dziecko rozwija się podręcznikowo, czasami skoki rozwojowe mogą nas zaskoczyć swoim wcześniejszym lub późniejszym pojawieniem się. Pamiętajmy, że okresy skoków podane są jedynie w przybliżeniu i każde dziecko ma swoje własne, indywidualne tempo rozwoju. Z tego powodu nie należy porównywać ze sobą maluchów, lecz dać im czas na zdobycie nowych umiejętności w ich własnym rytmie.

Jeśli cokolwiek jednak nas niepokoi, należy udać się do lekarza pediatry, aby ten rozwiał nasze wątpliwości lub pomógł ustalić dalszy sposób postępowania mający na celu wspieranie rozwoju smyka. Czasami niezbędna okazuje się pomoc fizjoterapeuty, który pokaże nam, jak prawidłowo ćwiczyć z niemowlakiem.

Opracowała: Grażyna Zaborska-Szmajda

Konsultacja specjalistyczna: Agnieszka Skoczylas, psycholog dziecięcy