Rozwód a dzieci. Jak się rozwieść bez szkody dla dzieci?

Rozwód rodziców to zawsze bardzo trudna sytuacja zarówno dla dzieci, jak i całej rodziny. Bywa  jednak, że jest to jedyne bezpieczne dla wszystkich rozwiązanie nieszczęśliwego związku matki i ojca. Co zrobić, aby dzieci ucierpiały jak najmniej? Jak zaoszczędzić im najbardziej traumatycznych przeżyć i pomóc odnaleźć się w nowych, nieznanych okolicznościach? Oto kilka ważnych i przydatnych porad, jak pomóc dzieciom w przypadku rozwodu rodziców.

Dobro małoletnich dzieci jest priorytetem dla sądu i powinno być nim także dla rodziców

Podczas rozwodu zawsze należy mieć na uwadze dobro dzieci. Nigdy nie wolno traktować ich przedmiotowo, manipulować nimi, wykorzystywać do własnych potrzeb, czy po to, aby osiągnąć swój cel. Zadaniem sądu jest natomiast rozstrzygnąć o władzy rodzicielskiej oraz kontaktach z małoletnim dzieckiem, biorąc pod uwagę przede wszystkim jego dobro, a nie interesy rodziców.

Rodzice mogą przedstawić sądowi pisemne porozumienie dotyczące sprawowania opieki. Należy pamiętać, że dziecko ma prawo do bycia wychowywanym przez oboje rodziców, a sam rozwód powinien zostać przeprowadzony tak, aby młody człowiek w jak najmniejszym stopniu odczuł często towarzyszące tej sytuacji negatywne emocje.

5 istotnych zasad, o których powinni pamiętać rodzice decydujący się na rozwód

Rozwód rodziców nie jest dla dzieci sytuacją łatwą, ale paradoksalnie w większości wypadków na nim korzystają. Wszystko dzięki temu, że zyskują spokojny dom, co prawda tylko z jednym rodzicem, ale za to stabilnym emocjonalnie. Aby ten scenariusz był realny, rozwód musi jednak minąć w spokojnej, pokojowej atmosferze. Rodzice w pierwszej kolejności powinni zatroszczyć się więc o siebie: nauczyć się panować nad emocjami i wyciszyć się. W przeciwnym razie nie będą oni w stanie nieść pomocy dziecku.

Poza tym warto trzymać się opisanych poniżej zasad:

Nie angażujmy dzieci w problemy rodziców. Konflikt ojca i matki powinien zostać wyłącznie ich konfliktem. Nigdy nie oczekujmy od dziecka, aby szpiegowało czy kontrolowało drugiego rodzica. Nie wykorzystujmy go też jako posłańca. Unikajmy kłótni i awantur, szczególnie w obecności dziecka, ponieważ uczestniczenie w sporach czy bycie świadkiem głośnej i emocjonalnej wymiany zdań rodziców ma bardzo negatywny wpływ na młodego człowieka. Jeśli rodzice nie radzą sobie z rozwiązaniem konfliktu, mogą zwrócić się o pomoc do mediatora, który pomoże im się dogadać.

Nigdy nie obarczajmy dziecka odpowiedzialnością za rozwód. Młody człowiek nie powinien w żadnym wypadku usłyszeć, że w jakikolwiek sposób mógł się przyczynić do rozwodu swoich rodziców. Matka i ojciec powinni stale zapewniać go, że jest to tylko ich decyzja, a uczucia obojga wobec dziecka nie ulegają zmianie.

Dziecko powinno mieć pozytywny obraz rodziców. Żadna ze stron nie powinna zniechęcać dziecko do tej drugiej osoby. Nie powinno się go negatywnie nastawiać malucha ani do matki, ani do ojca.

Dziecko powinno czuć się kochane przez każdego rodzica. Zarówno ojciec, jak i matka powinni okazywać miłość swoim dzieciom, spędzać z nimi czas, poświęcać swoją uwagę, angażować się w ich codzienność wraz z jej problemami, sukcesami i porażkami, mówić im, że je kochają i że są dla nich ważne.

Rodzice powinni dołożyć wszelkich starań, aby dawać dzieciom poczucie bezpieczeństwa. Należy wytłumaczyć pociechom, że rozwód w żaden sposób nie wpływa na uczucia rodziców do dzieci, że jest to konflikt między dwojgiem dorosłych, a nie między rodzicami i dziećmi.

• Postarajmy się wprowadzać jak najmniej zmian wokół dziecka i spróbujmy zachować, na ile to możliwe, dotychczasowy, znany mu rytm dnia.
• Rozmawiajmy z dzieckiem jak najwięcej. W ten sposób dowiemy się, co czuje, co przeżywa i jak możemy mu pomóc, a także szybko zareagujemy, gdy zauważymy, ze dzieje się z nim coś niepokojącego. Nie bójmy się korzystać z pomocy psychologa. Dobry specjalista może pomóc zarówno dorosłym, jak i dzieciom.
• Okażmy dziecku cierpliwość i wyrozumiałość. To dla niego szczególnie trudny okres, który może objawiać się różnymi nieprzyjemnymi zachowaniami z jego strony. Pamiętajmy, że w tym momencie młody człowiek potrzebuje szczególnie dużo miłości, życzliwości i spokoju.
• Dobrze jest, gdy matka i ojciec stosują te same metody wychowawcze i starają się uzgadniać ze sobą wspólny sposób postępowania z dzieckiem.

Rozwód a małe dzieci

Dzieci do około 3. roku życia potrzebują dużo spokoju i rutyny. Należy zrobić wszystko, aby rozwód rodziców nie zakłócił im stałego, znanego rytmu dnia. W tym okresie szczególnie ważna jest obecność matki oraz jej stabilny stan emocjonalny. Maluszki na wszelkie duże zmiany mogą reagować regresem i domagać się rzeczy, z którymi zdążyły się już pożegnać, takich jak smoczek, pieluszka czy mleko w butelce. Mogą chwilowo wolniej się rozwijać i wracać do wcześniejszych faz rozwojowych, nierzadko stają się płaczliwe i domagają się ciągłej obecności matki.

Także w przypadku przedszkolaków należy ograniczyć zmiany do niezbędnego minimum. Maluchy reagować mogą na rozwód słabszym apetytem, kłopotami ze snem, napadami złości i agresji czy różnymi nerwowymi nawykami. Zadaniem rodziców będzie odbudowanie w nich poczucia bezpieczeństwa poprzez bliskość fizyczną, okazywanie im zainteresowania, poświęcanie dużej ilości czasu i zapewnienie stabilizacji oraz przewidywalności zdarzeń.

Rozwód a dzieci starsze

Dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym bardzo ważny jest regularny kontakt z rodzicem, z którym nie mieszkają. Planując spotkania, należy zawsze brać pod uwagę zwyczaje i zajęcia dziecka. Zarówno jeden, jak i drugi rodzic powinni dużo z nim rozmawiać i wspierać w trudnych chwilach. Należy bardzo uważnie przyglądać się kontaktom z rówieśnikami, ponieważ w tym okresie grupa rówieśnicza staje się coraz ważniejsza przy jednoczesnym wzroście poczucia niezależności od matki i ojca.

Dzieci w starszym wieku szkolnym mogą okazywać całą gamę często sprzecznych uczuć. Z jednej strony mogą złościć się na rodziców i próbować nimi manipulować, z drugiej zaś bardzo ich kochają i potrzebują ich obecności. Bardzo ważne jest, aby matka i ojciec byli blisko dziecka, dużo z nim rozmawiali, okazywali szczere zainteresowanie i nie zostawiali go samemu sobie z jego smutkami i problemami.

Dzieci są różne, dlatego też różnie mogą reagować na rozwód rodziców. Czasem mogą u nich wystąpić objawy somatyczne, takie jak bóle głowy czy brzucha, mogą pojawić się problemy z nauką, wagary, a nawet ucieczki z domu. U starszej młodzieży może dojść do różnorakich zachowań patologicznych, problemów z nawiązywaniem relacji międzyludzkich, niskiej samooceny, niekiedy depresji. Dlatego tak ważne jest minimalizowanie negatywnych skutków rozwodu na dzieci.

Kiedy dzieci mogą zostać powierzone wyłącznie jednemu z rodziców, np. zostać tylko przy ojcu?

W przypadku rozwodu najlepszym wyjściem dla dziecka jest powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Zarówno matka, jak i ojciec powinni troszczyć się o dziecko, wychowywać je i zapewniać mu odpowiednie warunki bytowe. W praktyce zazwyczaj oznacza to, że dziecko mieszka z matką i ma ustalone dni, w które widuje się z ojcem. Rodzice mogą się także podjąć opieki naprzemiennej. Wówczas dziecko po tygodniu pobytu u matki, przenosi się do ojca, po czym znowu wraca do matki; w efekcie ma więc dwa domy. Nie należy jednak bać się tego rozwiązania, bo sprzyja ono budowaniu relacji z obojgiem rodziców.

Zdarza się, że z powodu poważnych przesłanek jednemu z rodziców ogranicza się władzę rodzicielską. Wtedy to drugi rodzic ma decydujący głos we wszystkich sprawach dotyczących dziecka. W innych sytuacjach nie należy utrudniać drugiemu rodzicowi kontaktów z dzieckiem. Unika tego też sąd, choć dawniej, gdy rodzice nie mogli dojść do porozumienia w sprawie dzieci, władza rodzicielska jednego z nich była ograniczana. Te przepisy były jednak bardzo krzywdzące dla ojców (w większości przypadków dzieci powierzano na wyłączność matce), dlatego w 2015 r. je zniesiono. Teraz sądy coraz rzadziej udzielają matkom wyłącznej władzy rodzicielskiej. Nie oznacza to jednak, że po rozwodzie dzieci zostają tylko z ojcem. Najczęściej obydwoje rodziców ma nadzór nad swoimi pociechami.

Rozwód nie musi być traumą dla dziecka. Czasem jest na nią najlepszym lekarstwem

Chociaż rozwód jest zawsze trudnym przeżyciem dla dzieci, to nie on sam stanowi główny problem, lecz to, jak zachowują się dorośli w momencie, gdy do niego dochodzi. Jeżeli będą potrafili rozwiązać sprawę polubownie, dzieci najprawdopodobniej nie odczują negatywnych skutków rozstania rodziców. Może ono nawet pozytywnie wpłynąć na ich rozwój, w przeciwieństwie do napiętej sytuacji w domu. Dotyczy to zwłaszcza rodzin, w których rozwód rodziców spowodowany jest przez nadużywanie agresji czy alkoholu przez jednego z partnerów. Taki związek należy jak najszybciej zakończyć dla dobra swojego i dzieci.

Opracowała: Grażyna Zaborska-Szmajda

Konsultacja specjalistyczna: Agnieszka Skoczylas, psycholog dziecięcy