Nos jest naturalnym filtrem wdychanego powietrza: podgrzewa je, zapobiega wysuszeniu gardła i krtani, jest naturalną barierą dla bakterii, pyłów i alergenów. Dlatego jego prawidłowa higiena i oczyszczanie są bardzo ważne, zwłaszcza w przypadku noworodków, które nie potrafią jeszcze oddychać przez usta. Rodzice bardzo często nie wiedzą jak czyścić nosek noworodka i niemowlaka, boją się, że ich nieumiejętne działanie odbije się na zdrowiu maleństwa. Wbrew pozorom pielęgnacja małych nosków nie jest jednak aż tak skomplikowana.
Kiedy należy oczyścić nosek dziecka?
Warto zadbać o to, aby maluch miał czystą jamę nosową, wówczas może prawidłowo oddychać. Zatkany nos przeszkadza nie tylko w oddychaniu, ale również w piciu i jedzeniu (zarówno przy karmieniu piersią, jak i z butelki) oraz zaburza zdrowy sen. Brak higieny noska może doprowadzić do sapki niemowlęcej, czyli trudności w oddychaniu na skutek niedrożności nosa i obrzękniętej śluzówki. Pamiętajmy, że udrożnienie kanału nosowego sprzyja zmniejszeniu liczby infekcji.
Oczyszczajmy nosek niemowlaka, jeśli dziecko ma trudności z oddychaniem oraz gdy jego oddech jest głośny i chrapliwy z powodu nadmiaru śluzu. Udrażniajmy drogi oddechowe dziecka dwa razy dziennie – rano i wieczorem, a w razie potrzeby także przed karmieniem. Odsysanie śluzu wkrótce po karmieniu może doprowadzić do wymiotów.
Woda morska dla niemowlaka?
Naturalnym sposobem oczyszczania jamy nosowej u dziecka jest kichanie. Pomaga ono usunąć nadmiar nagromadzonego w nosie śluzu. Jeśli jednak maluch nie może sam sobie poradzić z problemem, warto zastosować płukanie nosa. Zastosowanie soli fizjologicznej do nosa jest najbezpieczniejszą opcją oczyszczania nosków noworodków, niemowląt i małych dzieci (u nieco starszych pociech można zastosować roztwór soli w aerozolu).
Sama czynność jest bardzo prosta. Najpierw kładziemy dziecko, odchylamy nieco jego głowę (delikatnie!) i wyciskamy dwie lub trzy krople (nie więcej!) roztworu soli do noska. Taka ilość pozwala zmniejszyć zatory i oczyścić nos. Niektóre dzieci nie potrafią poradzić sobie z kroplą płynu, która spływa do gardła i krztuszą się. W takim przypadku możemy zakraplać roztwór, kładąc dziecko na boku. Po wpuszczeniu solanki odwracamy dziecko na brzuszek, by rozpuszczona wydzielina mogła spłynąć. Następnie delikatnie przecieramy okolice nozdrzy chusteczką, by usunąć resztki wydzieliny. Po każdym użyciu trzeba starannie umyć zakraplacz.
Jak zrobić solankę do czyszczenia nosa niemowląt?
Jeśli nie mamy roztworu soli fizjologicznej ani wody morskiej w aerozolu, możemy przygotować solankę samodzielnie. Należy wówczas rozpuścić 2,25 g soli kuchennej (ok. jedną czwartą łyżeczki) w 250 ml przegotowanej wody. Następnie całość pozostawiamy do ostygnięcia. Roztwór jest gotowy do użycia przez trzy dni – powinien być przechowywany w czystej i szczelnie zakręconej butelce. Pamiętajmy jednak, że taki roztwór nigdy nie będzie jałowy, ponadto może być zanieczyszczony domieszkami zawartymi w solu kuchennej. Istnieje też ryzyko błędu przy odmierzaniu ilości soli, powstanie wtedy roztwór hipertoniczny („za mocny”) lub hipotoniczny, które nie są korzystne dla dziecięcego noska.
Przydatne przyrządy do czyszczenia nosa u dzieci
Produkty, takie jak gumowa gruszka lub aspirator do nosa, mogą skutecznie usuwać śluz z nosa dziecka.
Aby wyczyścić nosek za pomocą gumowej gruszki, powinniśmy najpierw unieść główkę dziecka. Przed włożeniem końcówki do noska wyciśnijmy powietrze z gruszki i przytrzymajmy ją ściśniętą, wsuwając ją w nozdrze (ważne – nie wsuwajmy jej zbyt głęboko). Dopiero wtedypowoli rozluźniamy zacisk, aby odessać śluz i wyjmujemy końcówkę.
Sposób użycia aspiratora jest bardzo podobny, z tą różnicą, że do zasysania służy ustnik. Uważa się, że aspirator do nosa jest mniej inwazyjny, skuteczniejszy i łatwiejszy w użyciu w porównaniu z gumową gruszką.
Aby oczyścić nos dziecka za pomocą aspiratora, wcześniej należy podać krople soli fizjologicznej do nosa i sprawdzić, czy rozpuściły one zagęszczoną wydzielinę. Końcówkę aspiratora umieszczamy w nozdrzu dziecka, a ustnik w swojej jamie ustnej. Poprzez delikatne zasysanie wsysamy śluz. Filtr umieszczony w aspiratorze zabezpiecza dorosłego przed aspiracją wydzieliny z nosa dziecka i przed bezpośrednim wdychaniem wirusów i bakterii.
Środki ostrożności dotyczące użycia gumowej gruszki lub aspiratora
Kupując gruszkę czy aspirator do nosa, wybierajmy te specjalnie zaprojektowane dla malutkiego noska niemowlęcia. Zawsze najpierw czytajmy instrukcję i postępujmy dokładnie według niej. Wcześniej warto też przetestować siłę zasysania, przykładając palec do dyszy. Proces odsysania powinien być delikatny – zbyt mocne odsysanie może podrażnić śluzówkę lub nawet spowodować krwawienie, a to wiąże się z ryzykiem powstania stanu zapalnego.
Pamiętajmy też, że odsysanie wydzieliny z nosa u noworodka lub niemowlęcia musimy przeprowadzać bardzo delikatnie, żeby nie podrażnić śluzówki. Przed zabiegiem nie zapomnijmy o umyciu rąk (możemy też użyć preparatu dezynfekującego na bazie alkoholu). Przed użyciem należy dokładnie umyć i wyparzyć wszystkie części urządzenia aspiratora czy gumowej gruszki, następnie dokładnie je osuszyć.
Inhalacje dla niemowlaka – czy to się sprawdza?
Podrażniony nos potrzebuje nawilżenia. Inhalacje niemowlęcia nie mogą wyglądać tak, jak u osoby dorosłej, gdyż kontakt z wrzącym płynem spowoduje oparzenia. Dlatego należy przeprowadzić zabieg inaczej. W przypadku niemowląt najczęściej używa się nebulizatora – elektrycznego urządzenia, które zmienia płynny lek lub sól fizjologiczną w aerozol. Można też po prostu odkręcić na kilka minut gorącą wodę w łazience i pozwolić, by pomieszczenie intensywnie zaparowało, a następnie posiedzieć w nim razem z dzieckiem, by śluzówka nosa mogła się nawilżyć. Para pomoże rozpuścić wydzielinę i maleństwu łatwiej będzie ją wykichać czy wykaszleć.
Jak jeszcze możemy pomóc dziecku zwalczyć katar?
Wiele mam – w trosce o to, by dziecko się „nie przeziębiło” – dogrzewa mieszkanie. Okazuje się jednak, że niższa temperatura sprzyja udrożnieniu nosa. Dbajmy więc, by w pokoju malucha temperatura oscylowała w granicach 20 stopni i regularnie wietrzmy to pomieszczenie.
Warto zadbać o odpowiednie nawilżenie powietrza, co jest szczególnie ważne w okresie grzewczym. Najprostszą metodą jest powieszenie na grzejnikach pojemników z wodą (utrzymywanych w czystości!) lub położenie czystych, mokrych ręczników (nie płukanych w zapachowych płynach). Warto też rozważyć kupno urządzenia oczyszczającego i jednocześnie nawilżającego domową atmosferę, szczególnie przy coraz częstszym obecnie zanieczyszczeniu powietrza (smogu).
Gdy dziecku trudno jest oddychać, należy też zadbać o to, by jego główka była wyżej niż reszta ciała – podłóżmy z jednej strony podkładki pod nóżki łóżeczka (np. książki) lub unieśmy materac, wkładając pod niego złożony koc. Nie podkładajmy natomiast poduszki pod główkę dziecka.
Czy można czyścić nos dziecka podczas kąpieli?
Możemy umyć nosek dziecka podczas kąpieli, delikatnie wycierając nozdrza wacikiem umoczonym w czystej, ciepłej wodzie. Nie zaleca się wkładania niczego do środka nozdrzy, aby uniknąć ewentualnego uszkodzenia błon śluzowych.
Czego nie robić, gdy niemowlę ma katar?
Należy pamiętać, że stosowanie leków, które zmniejszają przekrwienie śluzówki, jest ryzykowne u maleńkich dzieci, ponieważ takie preparaty wysuszają błonę śluzową.
Kiedy do lekarza?
Katar u noworodka czy kilkumiesięcznego niemowlęcia nie powinien być lekceważony i każde dziecko powinno być zbadane przez pediatrę. Im młodsze dziecko, tym większe ryzyko powikłań, a zwłaszcza rozwoju zapalenia płuc).
Wydzielina z noska przy infekcji wirusowej (ponad 90% infekcji u dzieci) jest wodnista, przezroczysta lub biała. Zmiana gęstości i koloru na zielonkawy świadczy o nadkażeniu bakteryjnym, co najczęściej wymaga antybiotykoterapii.
Częstym powikłaniem kataru jest zapalenie ucha środkowego, co wynika z budowy anatomicznej nosa i gardła dziecka.
Obserwujmy uważnie nasze dziecko. Jeśli zaobserwujemy zmianę zachowania (maluch jest niespokojny, płaczliwy, nie chce jeść lub ma biegunkę), koniecznie skonsultujmy się z pediatrą, który wykluczy lub potwierdzi infekcję (najczęściej wirusową) lub stwierdzi inną dolegliwość, np. alergię.
Oprac. Anna Dobiecka
Konsultacja specjalistyczna: dr n. med. Małgorzata Kwiatkowska, pediatra
