Odwodnienie to problem, który może dotknąć każde niemowlę czy dziecko. Najbardziej narażone są te maluchy, u których występują wymioty, biegunka czy wysoka temperatura ciała. Nie każdy rodzic potrafi rozpoznać, kiedy dochodzi do odwodnienia, dlatego warto wiedzieć, jakie symptomy mogą o nim świadczyć. Moment, w którym zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do jego prawidłowego funkcjonowania, może okazać się groźny dla zdrowia i życia dziecka, dlatego nie można bagatelizować objawów.
Czym jest odwodnienie?
Odwodnienie to nie tylko nadmierna utrata wody z organizmu, ale także utrata zbyt dużej ilości elektrolitów, a więc sodu, potasu czy magnezu, które odpowiadają za regulację pracy wszystkich organów i są niezbędne do ich prawidłowego funkcjonowania. U dzieci o odwodnienie, czyli zachwianie równowagi wodno-elektrolitowej, jest znacznie łatwiej niż w przypadku dorosłego, dlatego tak ważne, aby wiedzieć jak wychwycić symptomy odwodnienia i w odpowiednim momencie zareagować. Szczególną czujność zachować należy zwłaszcza podczas upałów oraz w czasie choroby dziecka przebiegającej z biegunką (np. rotawirusową), ale także gdy dziecko ma wysoką gorączkę z powodu infekcji dróg oddechowych czy układu moczowego.
Najczęstsze objawy odwodnienia
Ponieważ utrata wody z organizmu wiąże się z utratą wagi, odwodnione dziecko staje się lżejsze. Mogą to być jednak różnice niezauważalne dla rodziców, zwłaszcza tych, którzy nie ważą dziecka regularnie, a co za tym idzie, nie znają dokładnej wagi dziecka.
Odwodnienie można jednak rozpoznać po kilku innych, bardzo charakterystycznych objawach. Do najczęściej pojawiających się należy zaliczyć ogólne osłabienie bądź rozdrażnienie oraz przyspieszony oddech i przyspieszoną czynność serca. Rodzice bardzo często mylnie odbierają je jako początek przeziębienia czy zwykłe zmęczenie. Ważnym symptomem jest również mniejsza częstotliwość oddawania moczu przez dziecko – mocz, który się pojawia, ma jednocześnie intensywny zapach i ciemnożółtą barwę – wszystko przez to, że substancje w nim zawarte są rozpuszczone w znacznie mniejszej ilości wody, której w organizmie brakuje. Przy odwodnieniu rodzic może także zaobserwować, że dziecko ma suche wargi i język, gęstą ślinę, a maluch odczuwa wzmożone pragnienie. Brak wody odbija się także na wyglądzie skóry dziecka. Staje się ona sucha, wiotka i nieelastyczna. W zaawansowanym stadium odwodnienia, w skrajnych przypadkach, może nawet dojść do drgawek czy utraty przytomności.
W przypadku niemowląt zwracajmy też uwagę na ciemiączko – zapadnięte ciemiączko to bardzo czytelna oznaka odwodnienia.
Odwodnienie u dziecka: etapy
Tak jak poszczególne choroby mają swoje stadia, tak i odwodnienie objawia się w różnych etapach inaczej.
Pierwszy etap to odwodnienie lekkie, gdy utrata płynu wynosi około 5 proc. masy ciała w przypadku noworodków i niemowląt, oraz około 1-3 proc. u starszych dzieci. Już tak pozornie niewielka utrata płynów sprawia, że u najmłodszych zapada się ciemiączko, a u starszych maluchów pojawia się wzmożone pragnienie i suchość śluzówek. Kolejnym etapem jest odwodnienie umiarkowane. Masa ciała nie ulega większemu spadkowi niż wcześniejsze 5 proc., ale pojawiają się kolejne, dodatkowe objawy. Dziecko oddaje niewielką ilość moczu, jest osłabione. Można zaobserwować także przyspieszoną akcję serca i wolniejszą reakcję skóry i płytki paznokcia na ucisk, a po przytrzymaniu skóry przez kilka sekund, ta nie wraca natychmiast do pierwotnego koloru. W obu tych przypadkach, jeżeli zauważymy powyższe objawy, powinniśmy przede wszystkim nawodnić dziecko – zazwyczaj wystarczy woda, ale jeżeli przyczyną odwodnienia jest np. biegunka, lepiej sięgnąć po Doustne Płyny Nawadniające (DPN) dostępne w każdej aptece. Tego typu substancje zawierają wodę oraz glukozę i elektrolity. W swoim składzie nie posiadają natomiast substancji mogących uczulać, a więc glutenu, białka czy laktozy.
Inaczej należy postępować w przypadku trzeciego, najbardziej osłabiającego organizm stanu odwodnienia, czyli odwodnienia ciężkiego. Utrata masy ciała może wówczas wynosić nawet do 10%. Dziecko przestaje oddawać mocz, oddech jest płytki i szybki, a skóra całkowicie traci elastyczność, staje się zimna, spada ciśnienie krwi, pojawiają się objawy związane z dysfunkcją ośrodkowego układu nerwowego, może dojść nawet do śpiączki. Dziecko w tak ciężkim stanie koniecznie musi jak najszybciej trafić do szpitala.
Jak zapobiegać odwodnieniu u dziecka?
Rodzic, który wie, jak rozpoznać odwodnienie u dziecka, powinien także wiedzieć, jak mu zapobiegać. Oczywiście, odwodnienie wynikające z chorób często i tak się pojawi, mimo ogromnych starań, by do tego nie dopuścić. Jednak warto pamiętać, że odpowiednia podaż wody, a także niezbędnych mikro i makroelementów jest niezmiernie ważna, dlatego o to powinniśmy szczególnie dbać w codziennej diecie dziecka. Zawsze warto lepiej zapobiegać niż leczyć, dlatego zwracajmy uwagę na ilość wypijanej przez dziecko wody i pozostałych płynów (także tych w postaci kompotów, soków czy zup). Maluch powinien spożywać również owoce i warzywa, które same w sobie są bogate w wodę i elektrolity.
Szczególnie należy dbać o płyny spożywane przez dziecko w okresie letnim przy upałach. Jeśli pojawią się pierwsze objawy odwodnienia, należy zapewnić dziecku wodę i płyny nawadniające.
Oprac. Natalia Olszewska
Konsultacja specjalistyczna: dr n. med. Małgorzata Kwiatkowska, pediatra
