Żelazo w diecie dziecka odgrywa niezwykle ważną rolę, ponieważ jest niezbędne do prawidłowego przebiegu większości procesów metabolicznych. Jego braki mogą powodować zaburzenia w przemianie materii, brak energii oraz osłabiać naturalną odporność. Tym bardziej warto wiedzieć, gdzie szukać jego źródeł, by nie doprowadzić do jego niedoborów w diecie, czy to dziecka, czy własnej.
Dlaczego tak ważne jest, aby dostarczać organizmowi (czy to małemu, czy dużemu) odpowiednią ilość żelaza? Jaka jest jego rola w organizmie?
Atomy żelaza są jednym z budulców dwóch niezwykle ważnych dla życia białek – hemoglobiny oraz mioglobiny.
- Hemoglobina to oczywiście czerwony barwnik krwi, znajdujący się w erytrocytach, czyli czerwonych krwinkach. Odpowiada za transport tlenu z płuc do komórek ciała i za odbieranie z tych komórek dwutlenku węgla. Procesy te mogą się odbywać właśnie dzięki obecności żelaza, które ma możliwość łączenia się z tlenem oraz dwutlenkiem węgla.
- Z kolei mioglobina jest białkiem, które w mięśniach odpowiada za magazynowanie tlenu. W sytuacji, gdy jest go za mało, na przykład podczas bardzo dużego wysiłku fizycznego, mioglobina uwalnia zmagazynowany tlen, dzięki czemu oddychanie komórkowe dalej może zachodzić. Łatwo się domyślić, że magazynowanie tlenu jest możliwe właśnie dzięki obecności atomów żelaza w mioglobinie.
Ponadto żelazo jest konieczne do syntezy erytrocytów w szpiku kostnym. Jego atomy biorą również udział w syntezie DNA oraz niektórych hormonów. Jest także niezbędne w utrzymaniu odporności organizmu na odpowiednio wysokim poziomie.
Nietrudno zatem zauważyć, że obecność żelaza jest konieczna, aby w naszym organizmie prawidłowo zachodziły procesy przemiany materii. Jest to szczególnie ważne w przypadku niemowląt, u których występuje bardzo intensywny rozwój poszczególnych tkanek oraz narządów. Jeżeli żelazo w diecie dziecka będzie trudno przyswajalne lub będzie go po prostu za mało, wówczas rozwój i codzienne funkcjonowanie maluszka mogą być znacznie utrudnione czy wręcz zaburzone, a pociecha może zachorować na anemię.
Normy żelaza u dzieci. Jakie objawy świadczą o jego brakach?
Najczęstsze objawy niedoboru żelaza u dzieci to:
- chorowitość;
- ciągłe zmęczenie i senność;
- brak apetytu;
- trudność w uczeniu się nowych słów, zachowań itp.;
- zaburzenie tempa rozwoju;
- bladość;
- płaczliwość i drażliwość;
Jak zatem wygląda dzienne zapotrzebowanie na żelazo w diecie niemowlaka?
Jeżeli nie występują żadne niepokojące symptomy i dziecko jest zdrowe, wówczas przez pierwsze miesiące życia nie ma ryzyka niedoboru żelaza. Maluch posiada zapas tego pierwiastka jeszcze z okresu prenatalnego, jego odpowiednia ilość znajduje się również w mleku matki. Zgodnie ze stanowiskiem ESPGHAN zdrowe niemowlęta (0-12 m-cy) i dzieci, o prawidłowej masie urodzeniowej, nie muszą być suplementowane.
Po okresie niemowlęcym, do trzeciego roku życia, zalecane średnie dzienne spożycie wystarczające do zaspokojenia potrzeb wynosi 7 mg/dzień. Natomiast w późniejszych latach życia od 10 do 12 mg/dzień, przy czym dziewczynki, które miesiączkują, powinny przyjmować wraz z pokarmem przynajmniej 15 mg żelaza dziennie.
Jeżeli zauważymy u pociechy jakiekolwiek niepokojące oznaki czy zachowania sugerujące niedobór żelaza, koniecznie należy zwrócić się po pomoc do lekarza. Suplementacja lub zmiana diety, bez wcześniejszej konsultacji ze specjalistą, może dziecku bardzo mocno zaszkodzić.
Jak uzupełnić poziom żelaza w diecie? Które produkty zawierają go najwięcej?
Pokarmów, dzięki którym można uzupełnić żelazo w diecie dziecka, jest wiele. Niestety, nie wszystkie są równie wartościowe – często zapomina się o kwestii przyswajalności tego pierwiastka, kierując się jedynie jego ilością w danym produkcie.
Najwięcej łatwo przyswajalnego żelaza znajdziemy w wątróbce drobiowej oraz wieprzowej, czerwonym (cielęcina, wołowina) i białym (królik, drób) mięsie, a także w rybach. Duża ilość żelaza występuje również w:
- pestkach dyni oraz słonecznika,
- płatkach owsianych,
- żółtkach jaj,
- roślinach zielonolistnych,
- burakach,
- suszonych owocach,
- roślinach strączkowych.
Jest ono jednak gorzej przyswajalne, niż to z mięsa lub podrobów.
Co jednak w sytuacji, gdy jedzenie mięsa lub produktów odzwierzęcych jest niemożliwe? Wówczas warto pamiętać o tym, że:
- witamina C znacznie poprawia przyswajalność żelaza. Dlatego tak ważna w codziennej diecie jest obecność produktów bogatych w witaminę C, szczególnie wówczas, gdy przyjmujemy żelazo wyłącznie ze źródeł roślinnych;
- posiłków nie należy popijać herbatą czy kawą, ponieważ zawierają one taninę, która zaburza wchłanianie żelaza. Podobnie jest z mlekiem – wapń jest sprawcą gorszej absorpcji omawianego mikroelementu. Optymalnym wyborem są w tym przypadku niesłodzone soki owocowe;
- fermentacja ułatwia przyswajanie żelaza z pokarmu, dlatego decydując się na dietę bezmięsną, warto jeść dużą ilość kiszonek czy tofu.
Kiedy konieczna jest suplementacja?
Jak uzupełnić żelazo w diecie dziecka w sytuacji, gdy maluch cierpi na liczne alergie pokarmowe lub znajduje się w grupie ryzyka zachorowania na anemię? Z pomocą przychodzi suplementacja w postaci syropów lub tabletek. Należy ją rozpocząć jeszcze przed rozpoznaniem anemii, tuż po ustaleniu rzeczywistych niedoborów żelaza w organizmie, wyłącznie w oparciu o zalecenia lekarza.
Z tego względu w sytuacji, gdy:
- ciąża przebiegała z komplikacjami;
- ciężarna cierpiała na niedobór żelaza lub anemię;
- dziecko urodziło się przedwcześnie lub posiada niską masę urodzeniową;
- dziecko pochodzi z ciąży mnogiej;
- dziecko po urodzeniu posiada niski poziom hemoglobiny;
zalecana jest suplementacja żelaza od pierwszych dni życia. Decyzję o jej wdrożeniu powinny jednak poprzedzać kontrolne badania krwi.
Niedobór żelaza u dzieci nie jest rzadką dolegliwością – szacuje się, że może na nią cierpieć nawet ponad 30% maluchów w wieku do dwóch lat. W zdecydowanej większości przypadków tego rodzaju dolegliwość nie jest trudna do wyeliminowania – zazwyczaj wystarczą suplementacja i dobrze skomponowany jadłospis. Deficytów żelaza nie należy jednak lekceważyć; brak tego mikroelementu w okresie noworodkowym niesie za sobą bardzo poważne konsekwencje.
Oprac. Daniel Śliwa
Konsultacja specjalistyczna: Zuzanna Kłos, dietetyk dziecięcy, promotor karmienia piersią